نقش صنایع دانش‌بنیان در توسعه اقتصاد
گروه اقتصاد کلان: نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعه اقتصادی چیست؟ در این خصوص رئیس اتاق ایران با تأکید بر اینکه تعدد شرکت‌های دانش‌بنیان ملاک موفقیت کشور در این عرصه نیست، می‌گوید: معیار سنجش توفیق در این حوزه باید سطح بهره‌وری شرکت‌های دانش‌بنیان و رهاورد آنها برای اقتصاد باشد. به گزارش «اسکناس»، مشخصه اصلی اقتصاد دانش‌بنیان، به‌کارگیری گسترده اطلاعات و دانش برای تولید و عرضه کالاها و خدمات است. سرمایه اصلی کارگران و کارکنان در اقتصادهای دانش‌بنیان، دانش است. مشاغل به کارگران و کارکنانی نیاز دارد که دارای دانش عمومی و خاصی برای بررسی، مطالعه و کسب اطلاعات و ساختن ایده‌های جدید باشند. طی سال‌های اخیر بحث از اقتصاد دانش‌بنیان در فضاهای دانشگاهی و از سوی مسئولان کشور، بارها مورد تاکید قرار گرفته است. عبور از دالان دوران صنعتی به پساصنعتی، بنیان نهادن کسب‌وکارها، صنایع، کالاها، محصولات و خدمات اقتصادی بشر بر پایه دانش‌ها و فناوری‌های نوین را ناگزیر ساخته است. این الزام تا آنجا پیش رفته که امروزه از ۱۰ شرکت برتر و ثروتمند جهان، حداقل ۹ شرکت به طور مستقیم با دانش و فناوری‌های دانش‌بنیان عجین هستند و ایجاد و توسعه و رشد همه آنها از همان آغاز تولد، با طرح‌ها و برنامه‌های دانش‌بنیان همراه بوده است. در عصر حاضر، تک محصولی بودن و وابستگی اقتصاد به صادرات مواد خام و اولیه، از مشکلات اصلی کشورهای در حال توسعه محسوب می شود که آثار منفی در ساختار اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بر جای می گذارد. به همین دلیل، امروزه بسیاری از این کشورها، افزایش و توسعه صادرات غیرنفتی را بر پایه محصولات دانش بنیان به منظور کاهش وابستگی اقتصادی به درآمدهای نفتی سرلوحه اهداف و برنامه های اقتصادی خود قرار داده اند. در کشور ما نیز به که دلیل برخورداری از نفت، تاکنون بخش عمده درآمدهای ارزی از این محل تأمین شده و همین مسئله طی چند سال اخیر زمینه گسترش فشارها و تحریم های اقتصادی غرب و به تبع آن مشکلات بی شمار اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را برای ما به دنبال داشته است، ضرورت بهره مندی از صنایعی با ویژگی های اقتصاد دانش بنیان و توجه به صادرات این محصولات در توسعه و رونق صادرات غیرنفتی، می تواند نقش بسزایی در حل مشکلات اقتصادی و دستیابی به رشد و توسعه پایدار داشته باشد. از ویژگی‌های این عصر می‌توان به چرخش، انتقال و جریان آزاد اطلاعات و دسترسی سریع و آسان به منابع اطلاعاتی، علمی و دانشی مورد نیاز عموم و گسترش شبکه‌های اجتماعی بر پایه اینترنت و فضای مجازی و آموزش‌های برخط (آنلاین) اشاره کرد که پیش‌تر با این سرعت و سهولت، ممکن نبوده است. عصر دانش و اطلاعات و اقتصاد دانش‌بنیان و دیجیتالی، ظرفیت‌ها و کاربردهای سازنده خود را از دهه‌های اخیر، به ویژه طی دوران بحرانی همه‌گیری ویروس کرونا در دو سال گذشته به خوبی نشان داده است.
ماهیت اقتصاد دانش‌بنیان
مشخصه اصلی اقتصاد دانش‌بنیان، به‌کارگیری گسترده اطلاعات و دانش برای تولید و عرضه کالاها و خدمات است. به‌طور ویژه در این نوع از تولید و اقتصاد، کارگران ماهر و دانش کاران در اقتصاد یک جامعه، شهر یا کشور نقش اصلی را ایفا می‌کنند و بیشتر مشاغل نیاز به مهارت‌های تخصصی سطح بالا دارد که از طریق آموزش‌های رسمی و غیررسمی، یاد گرفتنی و قابل انتقال است. به‌طورویژه، سرمایه اصلی کارگران و کارکنان در اقتصادهای دانش‌بنیان، دانش است و بسیاری از مشاغل این حوزه به کارگران و کارکنانی نیاز دارد که دارای دانش عمومی و خاصی برای بررسی، مطالعه و کسب اطلاعات و ساختن ایده‌های جدید باشند. برخلاف اقتصاد کشاورزی که در آن فعالیت اصلی کشاورزی معیشتی بر پایه نیرو و کار فیزیکی است، یا برخلاف اقتصاد صنعتی که از ویژگی تولید انبوه و مشاغل نسبتاً غیرماهر برخوردار است، اقتصاد دانش‌بنیان بر اهمیت دانش و مهارت در یک اقتصاد خدماتی تأکید دارد. اما رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در این رابطه گفت: تعدد شرکت‌های فعال در حوزه دانش‌بنیان، بعضاً ملاک موفقیت کشور در این عرصه عنوان می‌شود؛ این در حالی است که معیار سنجش توفیق در این بخش باید سطح بهره‌وری این شرکت‌ها و ره‌آورد آنها برای اقتصاد کشور باشد. غلامحسین شافعی در چهل‌وچهارمین نشست هیات نمایندگان اتاق مشهد، با اشاره به تمرکز و فعالیت شرکت‌های بزرگ دنیا در بخش دانش‌بنیان و اهمیت فعالیت این عرصه در دنیای کنونی، افزود: سال‌ها پیش در درجه‌بندی و رتبه‌بندی شرکت‌های بزرگ دنیا، نام‌هایی به چشم می‌خورد که امروز دیگر در جایگاه نخست رتبه‌بندی قرار ندارند و این رتبه‌های برتر، در تسخیر شرکت‌هایی است که فعالیت‌های دانش‌بنیانی را سرلوحه کار خود قرار داده و در این عرصه می‌درخشند. شافعی تصریح کرد: امروز انقلابی در فعالیت شرکت‌ها در سطح دنیا در حال وقوع است که اغلب به سمت‌وسوی فعالیت‌های دانش‌محور سوق یافته‌اند و بنگاه‌هایی که این مهم را نادیده بگیرند، در اصطلاح قافیه رقابت را خواهند باخت. او با اشاره به اینکه موضع اتاق بازرگانی در قبال حوزه دانش‌بنیان در جلسه با معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور در اتاق ایران تشریح شده است، گفت: در نام‌گذاری سال توسط رهبر معظم انقلاب، موضوع دانش‌بنیان‌ها به شایستگی موردتوجه قرار گرفته اما این مسئله و حمایت‌هایی که در حال حاضر برای شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه می‌شود، نباید بستر آن را فراهم کند که عده‌ای به‌ظاهر و بدون داشتن ظرفیت‌های واقعی، خود را در این صف جای دهند و فرصت‌ها را از بنگاه‌های واقعی فعال در این بخش بگیرند. به عقیده شافعی، باید معیارهای واقعی برای فعالیت دانش‌بنیان‌ها مدنظر قرار بگیرد تا هدفی که ذیل این نام‌گذاری و حمایتگری دنبال می‌شود، به شایستگی محقق شود. رئیس اتاق ایران در ادامه گفت: در حال حاضر کمتر از دو درصد صادرات کشورمان به محصولات های‌تک و برخوردار از فناوری بالا اختصاص دارد و اگر ظرفیت‌هایمان را در این بخش تقویت نکنیم، از دیگر کشورها عقب می‌مانیم و بازارهای صادراتی را از دست خواهیم داد. شافعی در بخش دیگری از سخنان خود، با تأکید بر اهمیت ارجح دانستن فعالیت‌های مولد بر امور غیرمولد و سوداگری، تصریح کرد: مادامی‌که سودآوری کار مولد بیش از فعالیت‌های سوداگرایانه و غیرمولد باشد، فعالیت اقتصادی دارای ارزش‌افزوده و بهره‌وری، افزایش پیدا نمی‌کند.